Opisivanje spoljašnjeg prostora

 Pri opisu se može poći od opšteg izgleda prostora a zatim preći na pojedinosti koje upotpunjuju sliku. Praktikuje se i obrnuti postupak - opiše se neka važna cjelina prostora, a potom ostali prostor.

 Može se opisivati spoljašnji prostor (kao što je seoski, gradski, planinski, ravničarski, jezerski, riječni i sl.) u razno doba dana, godišnje doba, poslije nekih prirodnih nepogoda itd.  Obično je spoljašnji prostor sastavljen od karakterističnih osobina raznih predmeta i pojava uzajamno povezanih u cjelinu.

 Sve to traži od onoga koji opisuje da zapazi izrazite pojedinosti toga prostora, da uoči njihove međusobne veze te da za njih nadje odgovarajuće jezičke izraze i rečenice.

Rabindranat Tagore

 Rabindranat Tagore, indijski pjesnik i mislilac, javio se u književnosti osamdesetih godina 19. vijeka i bio aktivan skoro do sredine 20. vijeka. Pisao je pjesme, pripovjetke, romane, drame i eseje, i proputovao skoro čitav svijet kao propovjednik ljubavi i razumjevanja među ljudima i narodima.

 Tagorova filozofija sveta i života je, naizgled, veoma jednostavna. Po njemu, čovjek je dio svemira i sva njegova veličina je da sam upozna, sazna i u sebi doživi ovu istinu, upravo da u sebi osjeti ovo kosmičko jedinstvo. Ako svi ljudi dožive i prihvate ovo jedinstvo, onda je ostvaren spasonosni dodir sa beskonačnom prirodom. Svako odjeljivanje, otuđivanje od prirode, svako pojedinačno ili etničko izopštavanje iz opšteljudske zajednice je utamničavanje i jedinke i naroda.

Fabula / siže

 Formalisti su za poeziju koristili opoziciju materijal (riječi) / postupak umjesto pogrešne opozicije sadržaj / forma. Ovoj opoziciji u poeziji, u prozi odgovara opzicija fabula / siže. Isto kao što je postupak svjesna verbalna konstukcija, tako je siže jezička konstrukcija fabule koja se ne podređuje uzročno-posljedičnoj logici. Siže je narativna artikulacija fabule.

 Autoteličnost - samociljnost. Osobina poetskog jezika koji ostavlja po strani referencijalnu funkciju (odnosi se na predmet poruke; odnos između poruke i primaoca; cilj je što objektivnije prenošenje informacije). Poetski jezik pažnju koncentriše sam na sebe.pažnju koncentriše

Strukturalizam

- FERDINAND DE SOSIR - predmet opšte lingvistike je jezički sistem a ne govor ili pojedinačna živa riječ. Jezik je zajednički i cjelovit sistem uzajamnih povezanosti i odnosa svih pojedinačnih elemenata. Jezik je sistem ili struktura (sklop, građa, unutrašnja organizacija, konstrukcija).

-PRAŠKA STRUKTURALISTIČKA ŠKOLA - Osnovno problem za njih je bio odgovor na pitanje šta je poetičnost. Jan Mukaržovski je poetskom iskazu pripisivao i autoteličnost komunikacionu perspektivu. Poziva se na tri funkcije jezičkog znaka: reprezentativna (odnos znaka prema stvarnosti), ekspresivnu (prema pošiljaocu) i impresivnu (prema primaocu).

- UMJETNIČKA STRUKTURA - je nešto više od same zavisnosti između cjeline i njenih dijelova. Ona ima energetski karakter (funkcionalnost pojedinačnih dijelova u odnosu na cjelinu) i dinamičnost (sposobnost strukture za stalni unutrašnji preobražaj).

Naratologija

 Naratologija je škola strukturalističke nauke o književnosti. Pogrešan je termin naratolozi. Naučnici: Rolan Bart, Cvetan Todorov, A. Ž. Grejmas i Klod Bremon nisu se bavili naracijom. Cilj je bio da se po uzoru na Levi Strosa, Propa i Čomskog pronađe "univerzalni jezik književnosti". To su pokušali pomoću strukturalne analize pripovijesti.

 Cilj je bio stvaranje "gramatike književnosti", stvaranje pravila koja vladaju prilikom nastajanja svake književnosti. Za ovakve analize pogodni su bili kriminalistički romani. Ovi pokušaji su se vrlo brzo pokazali kao utopija.

http://www.youtube.com/watch?v=fkBRgbE21OQ

Retorsko pitanje

 Retorsko pitanje, iako je kao naziv izvedeno iz vještine retorstva, besjedništva, podjednako je u upotrebi i u besjedništvu i u poeziji.

 I pjesničkom i retorskom pitanju zajedničko je pravilo: na postavljeno pitanje se niti očekuje niti daje odgovor, već se njime izražava neko uzbuđenje ili se samo formom upitne rečenice izlaže jedan niz misli i osjećanja.

 Toj vrsti stilske figure pripada cijela Zmajeva pjesma "Kaži mi, kaži!"

Inverzija

 Inverzija u stilistici znači obrnut red riječi, dakle ne standardni gramatički: prvo subjekat, zatim predikat, pa objekat, a uz njih njihove odredbe. Neki gramatičari kažu da je inverzija poremećeni red riječi u rečenici.

 U suštini, oba ova kvalifikativa su neprecizna. Inverzija nije ni obrnut ni poremećen red riječi. To nije sintaksička nepravilnost, već raspored koji odgovara rečeničnom akcentu, kad se riječi nađu baš na onim mjestimagdje se mogu istaći kao dominantni nosioci značenja.

 Rečenica ima svoje smisaone dionice, mjesta na kojima obično stoji izraz (riječ ili sintagma) koji je naglašeniji, kojim se to što se kazuje takođe i ističe.

Pričanje (naracija)

 Pričanje ili naracija je usmeno ili pismeno izlaganje o nekom događaju ili nizu izmišljenih ili istorijskih sadržaja. Primjenjuje se u besjedništvu, istoriografiji i umjetničkoj književnosti, pa se u teoriji i razlikuju tri vrste pričanja ili naracije: oratorsko, istorijsko (istoriografsko) i književno.

 Pričanje o nekom događaju može da teče u njegovom prirodnom, hronološkom redu, što je karakteristično za besjedništvo i istoriografiju, dok su u književnoj umjetnosti moguće različite varijante rasporeda manjih narativnih cjelina.

 U pričanju se nastoji da ono što čini sadržaj priče, odnosno njenu cjelinu, čini jedinstvo. To se postiže specifičnim organizovanjem vremena i prostora. To su dva najznačajnija elementa pričanja.

Paradoks

 Paradoks - ono što je neočekivano, misao koja na prvi pogled izgleda protivrječna, ali je u suštini tačna. Evo primjera koji na zanimljiv način objašnjava šta je paradoks:

 Kad su velikog naučnika i mislioca 20. vijeka, Anštajna, upitali šta misli o eventualnom trećem svjetskom ratu, za koji je već spremljeno strašno atomsko i nuklearno naoružanje, on je odgovorio: "O tom ratu ja ne bih znao šta da kažem, ali za četvrti znam sigurno da bi se vodio strijelama i kopljima".

 U stvari, Ajnštajn je indirektno, paradoksom, odgovorio šta će treći svjetski rat donijeti čovječanstvu, ako se desi.

Monolog

 Monolog je ona vrsta govora ličnosti u književnom djelu kad se jedna ličnost u književnom djelu ne obraća drugoj ličnosti već sebi. U dramskom djelu na pozornici monolog može da bude i obraćanje publici, a to obično biva u situaciji kad se poslije niza scena izvodi neki značajan zaključak.

 I u dramskoj i u epskoj književnosti monolog ima funkciju kristalizacije  onog što se u unutrašnjosti jedne ličnosti odigrava kao vrsta unutrašnjeg sukoba.

 Kao i monolog, i dijalog može da bude dramski, epski i lirski. U umjetničkoj prozi 20. vijeka toliko se razvio i izdiferencirao kao način izražavanja da su se javili čak i višetomni monološki romani, a u dramskoj književnosti i monodrama kao podvrsta.

Ekspresionizam

 Ekspresionizam se kao književni pravac javio u Njemačkoj početkom 20. vijeka. Brzo je prihvaćen u slikarstvu i muzici, a kasnije i u filmskoj umjetnosti.

 Kod velikih ekspreonista dominiraju teme kao što su smrt, rat, bolest, rudnici, fabrike, revolucija. Borili su se za uspostavljanje novih, humanih društvenih i etičkih vrijednosti.

 Ekspresionisti su bili najuspješniji u poeziji. Roman im svojom složenom strukturom nije odgovarao, ali njegovali su kraće epske forme, novelu i pripovijetku.

Slobodni stih

 Slobodan stih (ili nevezan stih) dtoji nasuprot tzv. metričkom ili vezanom stihu. U pjesmi metričkog ili vezanog stiha svi stihovi jedne pjesme grade se po jedinstvenoj shemi: isti broj slogova, isti odnos naglašenih i nenaglašenih stihova, iste ili slične vrste metričkih stopa, u svim stihovima cezura je na istom mjestu i sl.

 Slobodni stih ne isključuje ritmičnost jezika, inače ne bi bio stih. Razlika je u tome što se shema jednog stiha ne ponavlja u svim stihovima, nego svaki stih ima vlastiti, nekad u toj pjesmi čak neponovljivi ritam.

 Jedinstvo ritma u poeziji slobodnog stiha se postiže na bezbroj novih načina: mogućnosti su nemjerljive.

Metafora

 Metafora je stilski izraz (figura, trop) zamjene, odnosno prenošenja značenja. (Na grčkom jeziku riječ metafora znači upravo prenošenje). Nastaje tako što se njome ne imenuje predmet na koji se misli već drugi, po nečemu srodan predmet, sa koga se neka svojstva prenose na neimenovani.

 Metafora je u suštini i način mišljenja,pa je i njena upotreba stara koliko i ljudski govor. Javlja se jednako i u pismenoj i u usmenoj književnosti, pa i u svakodnevnoj komunikaciji.

 Oduvjek su veliki pisci promišljenim sistemom metafora i simbola uspjevali da obuhvate čitav život i svu složenost ljudske prirode i svijeta koji okružuje čovjeka.

Pripovijedanje

 Pripovijedanje (kazivanje) u trećem licu karakteriše piščevo sveobuhvatno poznavanje svijeta koji predstavlja i umjetnički tumači i njegova stalna prisutnost, ali bez javljanja u prvom licu. Pripovjedač opisuje ambijent u kojem se radnja dešava (eksterijer i enterijer), portretiše ličnost, kazuje njihova uzbuđenja, radost, misli, tugu i njihova razmišljanja.

 Pisac obavještava čitaoca o odnosima među ličnostima, vodi radnju, pripovijeda o zapletu, stvara situacije i određuje im oblik i trajanje u zavisnosti od njihovog značaja za predmet djela.

 Ovom tipu pripovjedača pripadaju Homer, Servantes, Igo, Balzak, Dikens, Tolstoj, Ivo Andrić itd.

Opisivanje

 Opisivanje (deskripcija) kao umjetnički postupak razlikuje se od pričanja (naracije) po tome što što se opisom grade književne slike sa puno detalja. Opisi prirode, gradskog enterijera ili eksterijera, obično imaju dva plana - širi (okvirni, pozadinu) i uži - ono što se detaljnije odslikava.

 Tradicionalna funkcija opisa je u dočaravanju ambijenta u kome će se odigrati određeni događaj, a zajedno čine cjelovitu scenu.

 Svaki opis treba da sadrži u sebi i određen doživljaj svijeta. To je unutrašnje značenje opisa tj. njegova misaona vrijednost.

Anton Pavlovič Čehov

 A. P. Čehov je svoje književno stvaralaštvo počeo feljtonima i kratkim pričama, koje je objavljivao za vrijeme medicinskih studija. U ovim početnim radovima pokazao je izvanredan dar opažanja, lakoću pripovijedanja i jedinstven smisao za humor.

 Najveći njegov značaj za svjetsku književnost je u tome što je novelu kao žanr doveo do savršenstva.

Vasko Popa

 Vasko Popa (1922-1991) je pesnik, sastavljač antologija i prevodilac. Izlazak njegove prve zbirke pod nazivom Kora jedan je od najznačajnijih događaja u posleratnoj srpskoj poeziji. Zatim su došle zbirke: Nepočin-polje, Sporedno nebo, Uspravna zemlja, Vučja so, Kuća nasred druma, Živo meso, Rez. Objavio je i antologiju narodnih umotvorina Od zlata jabuka, antologiju pesničkog humora Urnebesnik i antologiju pesničke fantastike Ponoćno sunce.

Lirska pesma

 Lirska pesma je najčistiji oblik lirike. Imajući u vidu da se lirska pesma neguje i u starijoj (usmenoj) i u mlađoj umetničkoj (pisanoj) književnosti, treba istaći neke posebnosti i razlike između njih.

 Pisana poezija je složenija, menja svoje forme oblikovanja i izražavanja u zavisnosti od pripadnosti određenom stilskom književnom smeru (simbolizmu, ekspresionizmu, nadrealizmu, modernoj lirici).

 Usmena lirska pesma ima, nasuprot pisanoj, utvrđene, stalne oblike pesničkih slika i pesničkog izraza, što, pet, dovodi do brojnih varijanata iste pesme. Odlike usmene narodne lirike, koje je odvajaju od uvek nove i tragalačke pisane (umetničke) lirske pesme jesu stabilnost, tradicionalna trajnost, utvrđenost oblika i izraza (npr. stalni epiteti).

Epska pesma

 Epska (junačka) pesma pripoveda neki značajan događaj, junačko delo, podvig koji se tako čuva od zaborava i slavi ono koji ga je učinio.

 Pripovedač (narator) u epskoj pesmi priča o nekom događaju koji se desio u prošlosti, koji je završen i time nepromenljiv. Pripovedač je van događaja. On sa izvesne distance posmatra, razmišlja i opisuje život koji se u jednom odsečku vremena odvijao i završio. On se interesuje za svaku pojedinost i ne žuri ka završetku, radnju često zaustavlja refleksijama, ponavljanjima stihova i slika, epizodama. Svi ti delovi imaju vrednost i u okviru celine i kao samostalne jedinice.

Narodna pripovetka

 Narodna književnost je naziv za sva ostvarenja naše usmene književnosti, opšte prihvaćen u drugoj polovinin19. v. u nauci i u školi; nastao prema Vukovom nazivu narodne pesme, narodne pripovetke, poslovice, zagonetke: sam Vuk ih nikad nije objedinio nazivom narodna književnost.
 U novije vreme oseća se kao književnoistorijski termin, uz koji se javlja i usmena književnost.

 Pripovetka je obuhvatna prozna kategorija narodnog stvaralaštva s razvijenom fabulom. Prenosi se usmenim putem, nekad i posredništvom pisane književnosti.
 Sistematsko sakupljanje i proučavanje pripovetke kod Srba počinje od Vuka Karadžića (1821. i 1853 - predgovor zbirkama).
 Vukova podela na pripovetke ženske (fantastične) i muške (realističke) dopunjena je klasifikacijom na podvrste.

 Među fantastične ubrajaju se:
-bajke
-legendarne priče i, uslovno
-priče o životinjama i
-basne

 Među realistične ubrajaju se:
-novele
-šaljive priče i
-anegdote.